دست خالی سینمای ایران درباره واقعیتی به نام کرونا
تاریخ انتشار: ۲۹ شهریور ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۰۵۴۸۰۷
سینماگرانی که مدام از نمایش واقعیت در فیلمها صحبت میکنند به این سؤال جواب دهند که چرا بعد از دو سال و نیم حتی یک فیلم سینمایی درباره مشکلات و مسائل کرونایی در ژانرهای گوناگون دیده نمیشود؟ آیا جانفشانی کادر درمان سوژه مناسبی برای فیلم نبوده است؟ - اخبار فرهنگی -
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، همهگیری کرونا در سال 2020 بسیاری از جوامع را تحت تاثیر قرار داد و مشکلات عمدهای را به کشورها و بخشهای مختلف خدمات آن تحمیل کرد، اما واقعیت امر اینجاست که بخش درمان و بیمارستانی در واقع خط مقدم مقابله با این ویروس شناخته شد و بیشترین درگیری را در مسئله همهگیری کرونا تجربه کرد، تاجایی که در این بخش از جامعه نیز تعدادی از فعالان عرصه خدمات پزشکی و بیمارستانی نیز به دلیل ابتلا به بیماری حین انجام وظیفه فوت شدند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
بههرحال بعد از نزدیک به دوسال بیماری فروکش کرد و بسیاری از مستندات موجود در دوره کرونا دستمایه فیلمنامهها و سریالهای مختلف بخصوص در دو کشور کره جنوبی و چین به عنوان اولین نقاط آغاز بیماری شد، هرچند در گذشته موضوع بیماری همهگیری در بسیاری از تولیدات سینمایی و سریالها مانند فیلم "شیوع" که رسما درباره همین ویروس بود، بکار گرفته میشد اما پرداختن به موضوعهای متفاوتی همچون زندگی کادر درمانی و البته آغاز یک بیماری همهگیری به دلیل مشکلات یک کارخانه تولید سوژههایی نوین در این زمینه دید شد.
نام کشور چین به عنوان زادگاه ویروس کرونا در دوره همهگیری این بیماری به عنوان نامی آشنا برای تمامی افراد ساکن روی کره خاکی بود به این دلیل که در رسانهها و اخبار از همان ابتدای تأیید آغاز پاندمی از سوی سازمان جهانی بهداشت عبارت کرونا با نام سرزمین اژدها یا همان چین خودمان گره خورد.
در رسانهها مطرح شد که ویروس کرونا در یکی از آزمایشگاههای دولتی شهر ووهان کشور چین منتشر شده است و هرچند پس از آن ویروس را دارای منشاء حیوانی اعلام کردند اما واقعیت اینجاست که جریان رسانهای و خبری بهگونهای بود که موضوع گسترش بیماری و افزایش تلفات انسانی به دلیل بیتوجهی چین شناخته شد.
این درحالی است که در زمینه ساخت فیلم و سریال با سوژه بیماری کرونا هم باز چین اولین نامی بود که مطرح شد؛ در حقیقت با اینکه چین خود در شیوع این ویروس نقش داشت اما از تکوتا نیافتاد و خودجوش به تولید فیلمها و سریالهایی دست زد که نشاندهنده تلاش کادر درمان و مبارزه مردم برای مقابله با این ویروس بود. البته فراموش نکنیم که سریالها و فیلمهای متفاوتی در آمریکا مثل سریال "آخرین کشتی" و "شیوع" با موضوع بیماری همهگیری قبل از آغاز کرونا ساخته شد که نشاندهنده آمادهسازی افکار عمومی جهان درباره شیوع این ویروس در دنیا بود.
چینیها آغازگر ساخت آثار نمایشی با موضوع کرونا
اما همانطور که گفته شد شرقیها در زمینه ساخت فیلمهای کرونایی پیشقدم بودند و با "پزشکان چینی" واقعیت زندگی دوساله کادر درمان با مشکلات گسترش بیماری برای درمان و مدیریت آن را کلید زدند.
فیلم "پزشکان چینی" داستان گروهی از کارکنان پزشکی خط مقدم مبارزه با همه گیری ویروس کرونا است. آن ها در بیمارستان ووهان جینینتان فعالیت دارند و باید طی ماموریتی به استان "هوبی" که بیشترین آسیب را از موج بیماری کرونا تجربه میکنند ولی کادر درمان با توجه به پیمانی که با یکدیگر بستهاند با قدرت در مقابل این بیماری ایستادگی میکنند.
از سوی دیگر یانگ سانگ جو کارگردان کرهای که فیلم "سمی" او امسال روی پرده نقرهای بود با توجه به موضوع آغاز یک بیماری همهگیر از جریان آغاز شده در ساخت فیلمهای مرتبط با کرونا استفاده کرد و فیلمی با رویکرد منشاء بیماری ریوی ساخت.
در این فیلم اگرچه اشارهای بسیار ضعیف به بیماری کرونا شده اما اشتباه تولید یک ماده شیمیایی برای دستگاه رطوبت ساز باعث آغاز یک بیماری ریوی در کشور شده که اتفاقا خانواده شخصیت اصلی داستان را هم درگیر میکند.
"جونگ تائه هون" پزشک ارشد یک مرکز تروما در یک بیمارستان است. هنگامی که پسرش به دلیل بیماری ریوی ناگهان از پا در می آید به فکر بررسی دلایل فوت فرزند افتاده و نهایتاً به منشاء بیماری یعنی یک ماده ضدعفونی کننده دستگاه رطوبت ساز میرسد و برای اثبات مشکل با کارخانه سازنده به چالشی جدی میخورد.
این پزشک ارشد که با استفاده از ارتباطات خود با همکارانش در آزمایشگاه شروع به بررسی محصول مورد نظر میکند از سوی مسئولان کارخانه تولید کننده ابتدا تلاش میکند با دادن رشوه جونگ تائه هون را ساکت کند اما پافشار وی در افشای حقایق کار را به تهدید جانی وی میرساند اما در نهایت ایستادگی و پافشاری این پزشک باعث میشود واقعیت را همگان دریافته و روسای شرکت محاکمه میشوند.
چرا بدون قرار قبلی راهی اسکار نشد؟غربیها چه کارهایی ساختند؟
اما در کنار این دو اثر سینمایی و تلویزیونی چین سینمای غربی نیز کارهای خوبی ساخت. یکی از این فیلمها "باهمگیر کردهایم" محصول فرانسه است که در آن مشکلات ناشی از خانهنشینی محدودیتهای کرونایی را به زبان کمدی سینمای درآورده است.
نمایی از فیلم "باهم گیر کردهایم"
فیلم کیمی استیون سودربرگ نیز با ژانر دلهرهآور و هیجانی مشکلات شهری ناشی از کرونا را دستمایه ساخت یک فیلم جنایی و ضدفساد کرده است.
نمایی از فیلم "کیمی"
فیلم "بایکدیگر" یک سینمایی انگلیسی است که بار دیگر مشکلات کرونایی را به زبان کمدی بیان کرده است. محدودیتها باعث بروز مشکلاتی برای روابط میان آدمها میشود و همین میتواند دستمایه خنده و شوخیهای بامزه شود که در این فیلم دیده میشود.
هندیها که عموماً جزو خط مقدم واکنش نسبت به موضوعات جهانی در سینما هستند و بهطور مثال خیلی زود درباره داعش هم فیلم ساختند، فیلمی با عنوان کرونا ویروس تولید کردند که بهطور مستقیم در ژانر هیجانی این موضوع را به صورت فیلم درآورده است.
در زمینه مستند نیز فیلم های فراوانی ساخته شده است که میتوان به "کاملاً تحت کنترل"، 76 روز، همگرایی: شجاعت در بحران، ووهان ووهان و دهها فیلم و مستند گوناگون.
اما سینمای ما حتی یک اثر روشن و برجسته درباره کرونا نساخت و به نمایش نگذاشت. البته سینمای جهان تا قبل از شیوع رسمی کرونا فیلمها و سریالهای زیادی درباره شیوع ساختهاند و روانه آنتن کردهاند. اما سینمای شرق آسیا بهخاطر اینکه آغاز ویروس کرونا از چین بوده و خود اولین قربانیان این واقعه را داشته است، نسبت به آن واکنش دراماتیک داشته است.
در هر حال کشور ما که اتفاقاً بهخاطر تحریمها و کمبود داروها عموماً با مشکلات فراوانی روبرو است، شاهد فداکاری فراوان کادر درمان و بهداشت بوده است. این عزیزان که از همان روزهای ابتدایی شاهد مرگ همکارانشان بودند و به نام شهدای سلامت خوانده شدند، جانفشانی و زحمات فراوانی کشیدند. برخی از آنها تا مدتها خانواده و فرزندان خود را از دور میدیدند تا این روزهای سخت عبور کند.
تلویزیون ما توانست یک سریال با عنوان اپیدمی روانه آنتن تلویزیون کند که در زمانه خودش دیده شد. سریال دیگری که درباره کرونا در دست تولید است، سریال "آزادی مشروط" است که توسط مسعود دهنمکی ساخته میشود. اما در سینما متأسفانه خبری از فیلمهای کرونایی نیست. فیلمهایی که بهنظر میرسد نباید هزینه ساخت آنها از هزینههای متعارف فیلمهای سینمایی آپارتمانی چندان بالاتر باشد اما گویا سوژههای خوبی برای کارگردانان ما نشده است.
سریال "اپیدمی"
همین موضوع نشاندهنده ضعف سوژهیابی سینماگران ما است. در روزهایی که موضوعی مانند کرونا که هر روز چندین مبتلا و فوتی دارد و یکی از دغدغههای مردم و کشور است، چرا فیلمسازان ما باز هم سراغ معضلات اجتماعی تکراری میروند؟ آیا دغدغه فیلمسازی آنها نباید به سویی برود که زحمات کادر درمان، پزشکان و پرستاران را نشان دهد؟ مشکلات مردم و واقعیتهای تلخ و شیرینی که در این دو سال و نیم با آن دست به گریبان بودند را بسازند؟ مافیای داروها با مردم چه کردند؟ اشتباهات برخی مسئولین چه نتایج تلخی را به بار نشاند؟ اما دستآورد سینمای ما این است که حتی یک سکانس درباره کرونا نداریم.
سینماگرانی که مدام از نمایش واقعیت در فیلمها صحبت میکنند به این سؤال جواب دهند که چرا بعد از دو سال و نیم حتی یک فیلم سینمایی درباره مشکلات و مسائل کرونایی در ژانرهای گوناگون دیده نمیشود؟ ایا جانفشانی کادر درمان سوژه مناسبی برای فیلم نبوده است؟
این موضوع قابلیت دراماتیزه کردن از وجوه گوناگونی دارد که باید به آن پرداخته شود و هنوز هم دیر نیست.
/نویسنده: محمدباقر صنیعی منش/
انتهای پیام/
منبع: تسنیم
کلیدواژه: ویروس کرونا سینمای ایران فیلم های سینمایی ایران ویروس کرونا سینمای ایران فیلم های سینمایی ایران ویروس کرونا بیماری همه کادر درمان سریال ها همه گیری فیلم ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۰۵۴۸۰۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
واکسن کرونای آسترازنکا چقدر تهدیدتان میکند؟ / اشتباهاتی که مردم را به تزریق این واکسن ترغیب کرد
همشهری آنلاین در گزارشی به خبر غافلگیرکننده ای که چند روز قبل در مورد یکی از معروف ترین واکسن های کرونا منتشر شد پرداخت. واکسنی که در ایران هم مورد استفاده قرار گرفت و بنا به آمار وزارت بهداشت حدود 12 درصد از واکسن های وارداتی یعنی 25 میلیون دوز آسترازنکا بودند. مریم سرخوش نویسنده این گزارش نوشت: بروز عوارض نادر با تزریق واکسن آسترازنکا شامگاه دوشنبه (10 اردیبهشت 1403) مورد تایید شرکت سازنده آن هم قرار گرفت. عوارضی که پیشتر از سوی کشورهای مصرفکننده به ویژه اروپاییها مطرح و حتی در کوران واکسیناسیون جهانی علیه پاندمی کرونا، تزریق آن را متوقف هم کرده بودند. حالا شرکت آسترازنکا گفته که این واکسن میتواند باعث بروز عوارض نادر جانبی از جمله لختگی خون یا کاهش پلاکتهای خونی (TTS) شود. آنها گفتهاند که خطر مرگ ناشی از TTS با ترزیق واکسن آسترازنکا یک در یک میلیون نفر است. این در حالی است که تقریبا 12درصد واکسنهای وارداتی به ایران هم آسترازنکا بود، چیزی حدود 25 میلیون دوز، به همین دلیل یک نگرانی جدید از تزریق این واکسن در اذهان عمومی شکل گرفته. نگرانیای که البته به گفته متخصصان تنها در صورت بروز عوارض در همان روزها و هفتههای ابتدایی تزریق واکسن جدی است اما با گذشت دو سال از زمان تزریق و نبود علائم، دیگر خطری وجود ندارد. به جز این نگرانی، پیگیری از چند متخصص حوزه واکسنها عیانکننده یک وضعیت عجیب دیگر هم هست، اینکه انتشار این خبر باعث شده که بسیاری از دریافتکنندگان آسترازنکا، اکنون سایر مشکلات جسمانیشان را هم با این واکسن مرتبط بدانند، اما کارشناسان حوزه سلامت میگویند که چنین چیزی مورد تایید نیست و در حال حاضر یک عارضه درباره این واکسن مورد تایید قرار گرفته؛ لختگی خون یا کاهش پلاکتهای خونی. هر چند که فواید تزریق واکسنها نسبت به عوارض آن آنقدر بالاست که در بحران پاندمیها نادیده گرفته میشوند. صبج امروز هم بهرام عیناللهی، وزیر بهداشت در پاسخ به خبرنگاران درباره عوارض واکسنهای کرونا گفته «واکسنها از روشهای مختلف تامین شد و از عمدهترین واکسنها سینوفارم چینی بود که نزدیک به 155 میلیون دوز در کشور تزریق شد و کمعارضهترین هم بود. کمیته واکسن هم عوارض را رصد میکند و حداقل ضایعات را در کشور داشتیم.» خطر مرگ ناشی از TTS با ترزیق واکسن آسترازنکا یک در یک میلیون نفر استاولین مرگهای آسترازنکایی موج توقف تزریق واکسنهای آسترازنکا در اروپا از اسفند 99 آغاز شد، ابتلا نروژ، ایسلند، بلغارستان، اتریش، هلند، دانمارک و ایرلند و پس از آنها، فرانسه، آلمان و بریتانیا، استونیا، لیتوانی، لوکزامبورگ، رومانی و لاتویا دستور توقف واکسیناسیون با این واکسن را دادند. همان زمان اتریشیها از مرگ یک پرستار به دلیل اختلال انعقاد خون بعد از تزریق آسترازنکا خبر دادند، پس از آن هم مصرفکننده دیگری در این کشور دچار آمبولی ریه شد. همزمان در دانمارک هم یک مرگ و بروز خونریزی مغزی در بیمار دیگر ناشی از تزریق واکسن ثبت شد. مرگهایی که به صورت موردی در دیگر کشورها هم گزارش میشد و توقف واکسیناسیون با آسترازنکا. آکادمی علمی استرازنکا البته از همان زمان که بحث عوارض قلبی و مرگهای ناشی از ترزیق واکسن آسترازنکا مطرح شد، اعلام کرد خطر مرگ ناشی از TTS (ایجاد لخته خون و کاهش تعداد پلاکتهای خون) یک در یک میلیون نفر است و خطر ریسک ابتلا به TTS هم در کل جهان کمتر از 30 در یک میلیون نفر. این در حالی است که تا پاییز 1402 و بر اساس آمارهای جهانی ۱۳ میلیارد و ۲۷۰ میلیون و ۱۷۰ هزار و ۳۳۲ واکسن کرونا در کشورهای مختلف تزریق شده که بخش زیادی از آنها را سینوفارم چین و رتبه دوم هم به آسترازنکا تعلق دارد. البته آسترازنکا رتبهدار توزیع واکسن در کشورهای مختلف (185 کشور) است و پس از آن فایزر، مدرنا، جانسونجانسون و سینوفارم قرار دارند. هشدار تزریق واکسن در ایران در ایران هم در ماههای نخست شروع واکسیناسیون و ارزیابیهای اولیه توصیههایی به عدم تزریق واکسن آسترازنکا برای گروههای سنی خاص -افراد زیر 40 تا 50 سال به ویژه زنان مطرح شد. البته که با توجه به واردات قابل توجه واکسن چینی (سینوفارم) و بدقولی سازمان جهانی بهداشت در اعطای واکسنهای سبد کووکس (عمده آنها واکسن آسترازنکا بود) به ایران باعث شد که نزدیک به 70 درصد مردم ایران واکسن چینی را تزریق کنند و آسترازنکا در رتبه دوم قرار بگیرد. کیانوش جهانپور، سخنگوی سابق وزارت بهداشت در این باره به همشهری توضیح بیشتری میدهد و میگوید: شرکت آسترازنکا به بروز عوارض نادر جانبی از جمله لختگی خون یا کاهش پلاکتهای خونی با تزریق این واکسن اشاره کرده که مساله جدیدی هم نیست. این موضوع در ماههای نخست شروع واکسیناسیون و ارزیابیهای اولیه در برخی افراد به ویژه در گروههای سنی و جنسیتی خاص مطرح شد. او ادامه میدهد: اساسا مجوز تلقیح این واکسن و سایر واکسنهای کرونا در بدو امر تا ماهها چه در بریتانیا چه اروپا و آمریکا، حتی سایر کشورها مجوز مصرف اضطراری بود که شرایط خود را دارد. همان زمان هم کمیته ملی وقت واکسیناسیون علیه کووید19 در ایران هشدارهایی به ویژه برای افراد زیر 40 سال را مطرح کرد. چون واکسن آسترازنکا به دلیل همین عوارض ولو نادر در همان ماههای نخست در کشورهای اروپایی نیز با فراز و نشیبهایی روبرو شد و در بسباری از کشورها برای گروههای سنی زیر 40 بعضا 50 سال هشدار داده شده بود. آثار یک سیاست اشتباه جهانپور در این باره به یک سیاستگذاری اشتباه هم اشاره میکند و میگوید: فضای غبارآلود رسانهای و تلاش برخی افراد برای وارونهنمایی موضوع، برخی سوءبرداشتها را در پی داشت. چنان که حتی برخی افراد را به سمت تزریق این واکسن در کشورهای همجوار با صرف هزینه بالا کشاند. از سوی دیگر برخی افراد برای اینکه آسترازنکا تقریبا در فهرست مورد تایید اغلب کشورها برای مسافرت قرار داشت، حتی در گروههای سنی زیر 50 یا 40 سال داوطلبانه و مصرانه مبادرت به تهیه این واکسن و تلقیح آن کردند. او درباره میزان تزریق این واکسن در کشور هم بیان میکند: حدود 10درصد واکسنهای تزریق شده در کشور به آسترازنکا تعلق داشت. مبدا این واکسن شرکت آسترازنکا در بریتانیا بود و به نوعی ابتدا تحت عنوان آکسفورد-آسترازنکا مشهور بود. در کشورهای مختلف بیش از یک میلیارد دوز از این واکسن تولید و ترزیق شده. کشورهای اروپای شرقی و جنوبی حتی جنوب شرقی آسیا هم این واکسن تولید کردهاند. سهمیه ایران از کووکس هم عمدتا آسترازنکا بود که محمولههای آن از ایتالیا و مجارستان و ژاپن و کرهجنوبی وارد ایران شد. فواید واکسنها را نمیتوان نادیده گرفت این پزشک تاکید میکند: نباید از نظر دور داشت که هر واکسنی میتواند، عوارضی جانبی داشته باشد اما در عین حال باید بپذیریم، همین واکسنها بسیاری از اپیدمیهای مزمن را نابود کردهاند، این عوارض نه چندان شایع، خاص این واکسن نبوده چنانکه در مورد واکسن آمریکایی جانسون و جانسون هم بروز عوارض بیشتری مطرح شد و این واکسن عملا در خود ایالات متحده محدود و متوقف شد. تبعا مجوز مصرف اضطراری در شرایط خاص و اضطراری پاندمی و همهگیری کرونا صادر شده و این قابل قیاس با وضعیت عادی یا مطالعات پسینی در مورد یک واکسن نیست. جهانپور با بیان این که مقایسه میزان حفاظت ایجاد شده از این واکسنها با عوارض احتمالی آن همچنان برای استفاده از این واکسنها ولو مشروط، گریزناپذیر است و باید آن را با اطلاعات و یافتههای آن زمان باید سنجید، ادامه میدهد: اما همین اطلاعات هم حکایت از آن داشت و دارد که اولا واکسن آسترازنکا و جانسون و جانسون به ویژه برای گروههای سنی زیر 40 سال پرعارضهتر از واکسنهای ایرانی ارزیابی میشدند، چنانکه شواهد و یافتههای بعدی واکسیناسیون با این واکسن و واکسنهای ایرانی مانند کووایران برکت، پاستوکووک، فخرا، اسپایکوژن و... که با فناوریهای متفاوتی تهیه شده بودند نشان از آن داشت و دارد که واکسنهای ایرانی به مراتب کم عارضهتر و چه بسا با قبلیت مصونسازی بالاتری بودند. او البته تاکید میکند که هنوز هم واکسن آسترازنکا به رغم عوارض جانبی نادر آن یکی از موثرترین واکسنها در محافظت از جان میلیونها نفر بهشمار میرود و با توجه به گستره تولید و توزیع انبوه آن در 5قاره نقش موثری در مهار همهگیری کرونا در بسیاری از کشورها داشته است. آسترازنکا رتبهدار توزیع واکسن در 185 کشور جهان است و پس از آن فایزر، مدرنا، جانسون و جانسون و سینوفارم قرار دارند نگران باشیم؟ جهانپور به یک نکته دیگر درباره بروز نگرانی در تزریقکنندگان این واکسنها هم اشاره میکند و میگوید: عمده عوارض نادر آسترازنکا محدود به ساعات، روزها و هفتههای نزدیک به تلقیح بروز کرده و تقریبا برای عموم افرادی که دچار عوارض احتمالی نشدهاند بعد از ماهها و نزدیک دو سال از زمان تزریق جای نگرانی وجود ندارد. اگر کسی این واکسن را ترزیق کرده و طی ماههای گذشته عوارضی نداشته، انتظار بروز عوارض خاص نمیرود. معدود موارد عوارض که در ایران به ویژه در جوانان مشاهده شده هم مانع از آن نیست که کماکان این واکسن را واکسنی موفق در پیشگیری از کرونا و مقابله با کوید19 ندانیم. البته به گفته این پزشک در حال حاضر واکسنهای مؤثر، بروزرسانی شده و با عوارض کمتری مثل برکت پلاس در ایران داریم که میتواند رافع ایمنتر و مؤثرتری برای مشکلات بعدی و احتمالی ناشی از سویههای جدید کرونا داشته باشد. در عین اینکه باید این روند بروزرسانی و حمایت از استمرار توسعه و تحقیق واکسنهای ایرانی کرونا حمایت شود و ادامه داشته باشد. او درباره این که گفته میشود، برخی کشورها این واکسن را برای مردم خودشان استفاده نکردند و به ایران هدیه دادند هم میگوید: به هیچ عنوان درست نیست، آسترازنکا بعد از سینوفارم چین، دومین واکسنی بود که در بسیاری از کشورها تولید و مصرف شد. سایتهای متعدد تولید این واکسن در کشورهای مختلف وجود داشت، از جمله ژاپن، کره جنوبی و حتی هند. در اروپا هم علاوه بر بریتانیا در کشورهایی از جمله ایتالیا، مجارستان و آلمان هم تولید این واکسن صورت گرفت. در آمریکای شمالی و لاتین هم به شدت مورد استفاده بود و آمار تزریق آن در هند هم بالا بود. کانال عصر ایران در تلگرام